Co to jest termin ważności leku

Jest to czas, w trakcie którego producent gwarantuje nam, że dany produkt wykazuje pełną moc terapeutyczną oraz jest dla nas bezpieczny. W przypadku leków jest to czas, w którym dany preparat zachowuje 100% substancji czynnej. Po tym terminie, ilość danej substancji leczniczej może się zmniejszać i stopniowo przekształcać się w zazwyczaj nieszkodliwe metabolity. W przypadku kosmetyków może dochodzić do zmiany konsystencji lub zapachu. Niestety ze względu na ogrom produktów na rynku oraz fakt, że firmy farmaceutyczne nie badają losów leków po terminie ważności (prawo ich do tego nie obliguje), nie możemy przyjąć jednakowego schematu do wszystkich leków. O ile leki mogą być jeszcze skutecznie terapeutycznie, należy zachować ostrożność oraz zdrowy rozsądek. Po spożyciu leków po terminie ważności może nie zdarzyć się nic, a w niektórych przypadkach możemy skończyć z lekką biegunką lub wręcz poważnym zatruciem pokarmowym. Skutki zależą też od działania danego preparatu. O ile brak działania przeciwbólowego ibuprofenu nam nie zagrozi, o tyle przeterminowana metformina (substacja znajdująca się w lekach na cukrzycę), która niedostatecznie obniży poziom cukru we krwi już może wywołać groźne konsekwencje zdrowotne.

Myślę, że na szczególną uwagę zasługują tu leki z tzw. wykazu A. Są to silnie działające preparaty, do których zalicza się np. insulina, epinefryna, nitrogliceryna. Ryzyko nieprawidłowego działania leku może wręcz zagrażać naszemu zdrowiu.

Termin ważności leku a termin ważności po otwarciu

W zależności od producenta termin ważności występuje w formacie dzień-miesiąc-rok lub miesiąc-rok, przy czym w tym drugim przypadku format ten wskazuje na ostatni dzień miesiąca, np. 08/2020 wskazuje na ostatni dzień sierpnia. Poza terminem ważności wyróżniamy również termin ważności po otwarciu. Jest on zmienny i zależy od trwałości poszczególnej formy leku lub dermokosmetyku. Najtrwalsze będą tabletki. Nie tylko ze względu na formę ale są one zazwyczaj pakowane w blistrach, które chronią każdą tabletkę przed chociażby wilgocią czy słońcem. Jeżeli prawidłowo je przechowujemy możemy je stosować przez cały okres daty ważności.

W przypadku różnych form leków okresy te mogą się różnić:

• leki recepturowe

  Tutaj dokładną ważność leku recepturowego określić może jedynie osoba wykonująca lek recepturowy na podstawie swojej wiedzy fachowej, literatury (Farmakopea) oraz składników użytych do sporządzenia leku. Zdecydowanie na korzyść wyjdzie przechowywanie ich w lodówce ( za wyjątkiem proszków - są one pakowanie w skrobiowe opłatki, które wymagają suchwego miesjca). Wówczas bezpiecznie będzie zużyć je w następujących terminach:
  • maści i kremy 30 dni
  • mieszanki, roztwory wodne 14 dni
  • zawiesiny 7 dni (z Etanolem zależnie od proporcji i składu nawet do 3 miesięcy)
  • proszki (suche miejsce) 30 dni
  • krople oczne bez konserwantów 24h, z konserwantami 10 dni
  • czopki, globulki 30 dni (tutaj niska temperatura działa na podwójną korzyść. Będzie ona również powodowała, że formy te zachowają odpowiednią twardość i będzie można je swobodnie aplikować).

• syropy

  Ze względu na formę płynną oraz obecność cukru (o stężeniu 64%, stanowi swojego rodzaju "naturalny" konserwant) termin ważności po otwarciu zazwyczaj wynosi od 2-6 miesięcy w zależności od rodzaju oraz producenta.

• antybiotyki

  Granulaty do sporządzenia zawiesiny możemy przechowywać przez cały okres daty ważności. Natomiast jeśli je zalejemy wodą i sprządźmy zawiesinę, niektóre musimy umieścić w lodówce i stosować według informacji od producenta (zazwyczaj 7-14 dni). Musimy pamiętać również, że każdorazowo przed podaniem leku należy je wstrząsnąć aby większe cząstki, które opadły na dno ponownie się rozproszyły po całej objętości zawiesiny.

• leki oczne

  Od otwarcia zwykle zużywamy w przeciągu 4 tygodni. Wyjątek stanowią tzn "minimsy" ze względu na brak konserwantów zwykle w przeciągu 24h oraz systemy ABAK/COMOD, które wydłużają termin zużycia do 6 miesięcy.

Termin ważności kosmetyków

Pracując w aptece nie raz natknąłem się na ciąg cyfr umieszczony na kosmetykach. Jest to nic innego jak zakodowana data ważności. W tym przypadku warto odwiedzić stronę producenta i "odszyfrować" ją według wskazówek.

Korzystając dermokosmetyków istotną sprawą są skróty PAO oraz EXP będące częścią unijnej dyrektywy. PAO ( Period of Time After Opening ) jest graficznie przedstawiany jako otwarty słoiczek kremu. W nim umieszcza się czas przydatności kosmetyku po otwarciu w postaci np. 6M czy 1 Y ( z ang. odpowiednio miesiąc lub rok). EXP (Expiration day) tutaj brak jest jakiejkolwiek grafiki. Jest to skrót umieszczany przed datą ważności. Ważne dla użytkowników jest to, że EXP jest wartością nadrzędną. Oznacza to, że jeśli otworzymy kosmetyk z PAO 6M a data ważności EXP kończy się za miesiąc, to niestety po miesiącu stosowania kosmetyk przestanie być ważny.

Warunki przechowywania leku

Aby dany preparat był ważny zgodnie z datą ważności nadrukowaną na opakowaniu, należy go przechowywać w ściśle określonych warunkach.Warunki te określa producent i zaznacza je na opakowaniu zewnętrznym. Głównymi czynnikami wpływającymi na ten termin są: światło, temperatura oraz wilgotność powietrza. Skrajne wartości tych czynników wpływają na przesuwanie terminu ważności na naszą niekorzyść.

Temperatura w jakiej należy przechowywać lek jest umieszczana na opakowaniu. Z reguły jest to 25 C. Kiepskim pomysłem będzie zatem trzymanie leków na parapecie w gorące letnie dni lub w łazienkowej szafce, gdzie wilgotność powietrza i temperatura podczas kąpieli jest wysoka. Jeśli chodzi o preparaty, na których znajduje się informacja, że powinny być przechowywane w temp. 2-8C powinniśmy umieszczać je w lodówce. Nie oznacza to jednak, że mają znaleźć się w zamrażalniku. Najlepiej umieścić je na środkowej półce z dala od ścianek lodówki. Błędem będzie również wykorzystanie półki na drzwiczkach, ponieważ na wskutek otwierania temperatura jest zmienna.

Gdzie oddać przeterminowane leki?

Należy pamiętać, że przeterminowanych leków nie możemy wyrzucać gdzie nam się podoba. Gdy zrobimy porządki w naszej domowej apteczce i znajdziemy leki przeterminowane, należy udać się do najbliższej apteki i tam je oddać. Każda apteka jest zobowiązana do gromadzenia a następnie utylizacji odpadów farmaceutycznych. Wyjątek stanowią tu zastrzyki oraz sprzęt medyczny.