Jak zapobiec zakażeniu pneumokokami?

Pneumokoki to bakterie, które mogą poważnie zagrażać zdrowiu. Pneumokoki występują powszechnie a kontakt z nimi jest nieuchronny. Mogą wywołać: zapalenie płuc, zapalenie ucha, opon mózgowych, zapalenie osierdzia, zapalenie kości, otrzewnej i sepsę. Najczęściej atakują niemowlęta, małe dzieci, ale również dorosłych. Ciężkim infekcjom powodowanym przez te drobnoustroje można zapobiec dzięki szczepieniom ochronnym.

Spis treści:

Czym są pneumokoki i jakie choroby wywołują?
W jaki sposób możesz się zarazić?
Objawy
Diagnostyka i leczenie choroby pneumokokowej.
Profilaktyka

Czym są pneumokoki i jakie choroby wywołują?

Pneumokoki to bakterie Streptococcus pneumoniae zwane również jako dwoinki zapalenia płuc. Bakterie te zostały wyizolowane u osób z zapaleniem płuc stąd też nazwa od pneumon czyli płuca. Występują powszechnie w ludzkiej populacji najczęściej jako forma nosicielstwa. Takie osoby nie mają objawów jednak mogą zakażać osoby z otoczenia a w pewnych sprzyjających okolicznościach pneumokoki mogą wywołać pełno objawowe zakażenie na przykład w przypadku zaburzenia odporności, chorób przewlekłych, chorób immunosupresyjnych. Nosiciele mogą stanowić źródło zakażenia dla innych osób wrażliwych na zachorowanie. Najczęściej osiedlają się w gardle lub nosie nie wywołując objawów choroby. U osób zdrowych (tak zwane nosicielstwo) dotyczy nawet 60% dzieci, zwłaszcza u dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola. Są to bakterie należące do paciorkowców, bakterii Gram- dodatnich i mają ziarenko- waty kształt. Pneumokoki wytwarzają otoczkę, która składa się z wielocukrów polisacharydów, która warunkuje rozwój określonych objawów. Pneumokoki powodują kilkanaście milionów zachorowań rocznie z czego część jest śmiertelna. Istnieje aż 90 odmian bakterii. Najczęściej pneumokoki wywołują choroby górnych dróg oddechowych, zapalenie gardła, zatok oraz zapalenie oskrzeli. Są najczęstszą przyczyną zapalenia ucha środkowego, które u niektórych dzieci kończy się głuchotą. Bakterie mogą dostać się do krwi i wywołać zapalenie płuc, zapalenie opon mózgowo rdzeniowych, sepsę. Jeśli dojdzie do zajęcia narządów wewnętrznych tak zwanej inwazyjnej choroby pneumokokowej wiele dzieci umiera albo ma trwałe uszkodzenie narządów w szczególności mózgu.

W jaki sposób możesz się zarazić?

Pneumokoki przenoszą się drogą powietrzną- kropelkową, czyli z nosiciela na drugą osobę na przykład: podczas rozmowy, śmiechu czy kichania. Bakterie mogą przenieść się na odległość 1 m. Osoby starsze najczęściej zarażają się od dzieci. Najwięcej zakażeń pneumokokami obserwuje się zimą i wczesną wiosną, gdyż w tych miesiącach o wiele łatwiej zachorować jest na wirusowe infekcje górnych dróg oddechowych, które sprzyjają zakażeniom bakteryjnym. Kropelki z pneumokokami nierzadko znajdują się na zabawkach stołach czy podłodze– wówczas nadal stanowią zagrożenie. Bakterie są najgroźniejsze dla dzieci od 2 miesiąca życia do 2 roku życia i u osób starszych po 65 roku życia. Osoby z tych grup wiekowych najgorzej znoszą zakażenie, które może mieć często ciężki przebieg. Do grup wysokiego ryzyka należą również osoby z wrodzonymi i nabytymi zaburzeniami odporności, nowotworami, cukrzycą i brakiem śledziony, niewydolnością nerek, chorobami płuc i serca.

Objawy

Pneumokoki są jednym z głównych czynników etiologicznych wywołującym zapalenie płuc– około 50% poza szpitalnych i około 30% szpitalnych zakażeń wywołują właśnie te bakterie. Pneumokoki mogą powodować zakażenia inwazyjne, gdyż potrafią przełamywać naturalne bariery odpornościowe organizmu na przykład odporność na fagocytozę i zdolność przenikania do krwi przez nabłonki. Objawy różnią się w zależności od miejsca zakażenia, grupy wiekowej i czynników ryzyka. Szereg objawów jest wspólnych dla różnych postaci zakażenia pneumokokowego na przykład zapalenie ucha– ból, gorączka, a u małych dzieci występuje niepokój, płacz, brak apetytu. Zapalenie płuc objawia się gorączką, dreszczami, dusznościami i kaszlem. Zapalenie opon mózgowych objawia się gorączką, bólami głowy, splątaniem, światłowstrętem, nudnościami, wymiotami, lękiem, sztywnością karku a u niemowląt pulsującym ciemiączkiem. W przypadku bakteriemii dochodzi do wniknięcia pneumokoków do krwi z innego ogniska zakażenia na przykład zapalenia płuc bądź w wyniku bezpośredniej inwazji na przykład z nosogardła. Główne objawy obejmują gorączkę, przyspieszenie tętna i oddechu, dreszcze, osłabienie i ból brzucha. Dalszy rozwój zakażenia może prowadzić do sepsy, wstrząsu septycznego i niewydolności wielonarządowej. Diagnoza inwazyjnego zakażenia pneumokokowego zwłaszcza u niemowląt może być trudna. Zakażenie pneumokokowe jest często poprzedzone infekcją wirusową dróg oddechowych w tym często grypą. Śmiertelność w inwazyjnej chorobie pneumokokowej jest wysoka i może przekraczać we wstrząsie septycznym 50% a w zapaleniu płuc z bakteriemią dochodzi do 25%. Ponadto obserwuje się powikłania takie jak niedosłuch, głuchota po zapaleniu ucha, po zapaleniu opon mózgowo rdzeniowych objawy neurologiczne na przykład padaczka, trudności w koncentracji i nauce. Zakażenia umiejscowione mogą także prowadzić do powikłań takich jak zapalenie ucha środkowego, zapalenie wyrostka sutkowego i zakażeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego podobnie jak zapalenie zatok, które może prowadzić do zapalenia kości szczękowej.
Do grupy chorób będących również objawami zakażenia pneumokokami zalicza się:

zapalenie spojówek
zapalenie kości i szpiku
zapalenie otrzewnej
zapalenie wsierdzia

Objawy zakażenia pneumokokami u dzieci są podobne jak u osób dorosłych. Jednak dzieci częściej chorują na zapalenie ucha środkowego oraz zapalenie zatok obocznych nosa. Pneumokoki są odpowiedzialne za najwyższą śmiertelność w grupie zakażeń bakteryjnych.

Diagnostyka i leczenie choroby pneumokokowej.

Podstawowym badaniem jest badanie bakteriologiczne służące do zbadania czy w organizmie chorego znajdują się bakterie, takie jak na przykład dwoinki zapalenia płuc. Wymaz z nosa i gardła pozwala na określenie czy mamy do czynienia z nosicielem pneumokoków. Leczenie polega na stosowaniu antybiotykoterapii. W większości przypadków stosuje się antybiotyki takie jak: pochodne penicylin, cefalosporyny, makrolidy oraz fluorochinolony. Coraz częściej spotyka się szczepy bakterii wykazujące odporność na antybiotyki, dlatego przeprowadza się wcześniej badanie bakteriologiczne. Jednak sama obecność pneumokoków w wymazie nosa i gardła nie stanowi podstawy do włączenia antybiotyku.

Profilaktyka

Obowiązkowe są szczepienia ochronne dla dzieci między 6 tygodniem a 2 rokiem życia. Mamy 2 rodzaje szczepionek przeciw pneumokokom. Szczepionki skoniugowane zawierają oczyszczone polisacharydy otoczkowe 13 lub 10 serotypów pneumokoków połączonych z nośnikiem białkowym. Stosowane u dzieci od 6 tygodnia życia, młodzieży i dorosłych. Chronią przed zapaleniem opon mózgowo rdzeniowych, sepsą, bakteriemią, zapaleniem płuc oraz zapaleniem ucha. W zależności od wieku szczepienie obejmuje 1 -4 dawki. Szczepionki polisacharydowe zawierają oczyszczone polisacharydy otoczkowe 23 serotypów pneumokoków do stosowania u osób od 2 lat, ale głównie dorosłych powyżej 65 lat jako ochrona przed zapaleniem płuc, głównie chorych z przewlekłymi chorobami układu oddechowego, układu krążenia oraz zaburzeniami odporności. Masowe szczepienia małych dzieci chronią też pośrednio osoby starsze które najczęściej zakażają się od dzieci.