Wstrząs anafilaktyczny – czym jest?

Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) to skrajnie ciężka reakcja alergiczna. Może występować w ciągu kilku minut po kontakcie z alergenem lub z kilkugodzinnym opóźnieniem. Niekiedy kończy się śmiercią. Jest to uogólniona reakcja wrażliwości organizmu w odpowiedzi na jakiś czynnik (zwykle pokarm, lek, użądlenie pszczoły czy osy, w której dochodzi do zagrażającego życiu obniżenia ciśnienia krwi. Wstrząs może mieć charakter alergiczny na przykład w razie uczulenia na alergeny orzeszków ziemnych lub niealergiczny w razie reakcji na zimno. Wstrząs anafilaktyczny występuje co roku u około 1- 3% osób. Częściej występuje u osób młodych i u kobiet. Lekiem ratującym życie jest adrenalina.

1. Co wywołuje wstrząs?
2. Jakie są objawy?
3. Główne objawy
4. Jak postępować w przypadku wstrząsu?
5. Leczenie i leki, które uchronią przed tym
6. Wstrząs anafilaktyczny – czynniki ryzyka

Wstrząs anafilaktyczny jest niezwykle niebezpieczny dla zdrowia i życia. W następstwie wstrząsu może dojść do:

• uszkodzenia mózgu

• niewydolności nerek

• wstrząsu kardiogennego, który powoduje, że serce nie pompuje wystarczającej ilości krwi do organizmu

• zaburzenia rytmu serca

• zawały serca

• zgon

Im szybciej zostanie podjęte leczenie wstrząsu anafilaktycznego tym istnieje mniejsze ryzyko wystąpienia nieprzewidzianych powikłań.

Co wywołuje wstrząs?

Czynnikiem wywołującym wstrząs anafilaktyczny może być wiele różnych substancji.

Do czynników mogących wywołać wstrząs zalicza się:

• alergeny wziewne (sierść konia, kota, lateks)

• leki - niesteroidowe leki przeciwzapalne, antybiotyki cytostatyki, środki kontrastowe używane w radiologii, insulina, narkotyczne środki przeciwbólowe

• szczepionki na przykład przeciwwirusowe

• pokarmy- orzeszki ziemne, cytrusy

• jady owadów- pszczoły, osy, szerszenia

• inne- zimno lub ciepło, wysiłek fizyczny, stres

Alergeny mogą być zjedzone, wdychane, mieć kontakt bezpośredni ze skórą lub w przypadku ukłucia przez owada- wstrzyknięte pod skórę. Ludzie ze skłonnością do alergii wytwarzają więcej immunoglobulin (przeciwciał) określonego typu zwanych IgE. Tworzą się one po pierwszym kontakcie z alergenem i przyczepiają się do komórek tucznych w tkankach. Kiedy organizm napotka znów te same alergeny wówczas IgE pobudza komórki tuczne do uwalniania substancji chemicznych między innymi histaminy. Substancje te powodują obrzęk i zapalenie otaczających tkanek oraz zapoczątkowują występowanie różnych objawów alergicznych w zależności od tego która część ciała została dotknięta tym procesem.

Jakie są objawy?

Powoduje wystąpienie wielu różnych objawów w ciągu kilku minut do godzin. Objawy pojawiają się zazwyczaj od 5 do 30 minut, jeśli przyczyną jest substancja, która dostaje się bezpośrednio do organizmu i krwiobiegu dożylnie. Jeśli przyczyną jest spożyty pokarm, reakcja pojawia się zazwyczaj w ciągu 2 godzin. Najczęściej anafilaksja dotyka następujące części ciała:

• skóra 80- 90%

• płuca i drogi oddechowe -70%

• żołądek i jelita 30 - 45%

• serce 10 - 45%

• centralny układ nerwowy 10- 15%

Główne objawy to:

• świąd i obrzęk twarzy oraz jamy ustnej razem z językiem i gardłem

• zaburzenia oddychania, świszczący oddech, kichanie, katar

• zaczerwieniona skóra i pokrzywka

• szybkie bicie serca i uczucie osłabienia

• skurcze żołądka, biegunka, nudności

• omdlenie lub utrata przytomności

Należy pamiętać, że wszystkie z wymienionych objawów nie muszą się pojawić, zwykle występuje jeden lub kilka z nich.

U około 80 -90% chorych objawy rozwiniętego wstrząsu poprzedza pojawienie się zmian skórnych na przykład wysypki tak zwanej pokrzywki po przyjęciu jakiegoś pokarmu lub leku. Gwałtowne obniżenie ciśnienia tętniczego dotyczy 1/3 chorych (u dorosłych dolną granicą tak zwanego ciśnienia skurczowego jest 90 mm/Hg, a u dzieci do 10 roku życia 70 mm/Hg). Skóra jest chłodna, blada, spocona. Ostatecznie może dojść do utraty przytomności, a nawet zgonu najczęściej spowodowanym silnym obrzękiem tkanek gardła prowadzącym do zamknięcia krtani i niemożności oddychania.

Jak postępować w przypadku wstrząsu?

Alergicy muszą nauczyć się rozpoznawać czynnikiktóre wywołują u nich alergię, oraz starać się ich unikać.

Reakcje alergiczne są sprawą indywidualną. Dzieci mają słabiej rozwinięty układ odpornościowy i są bardziej podatne na czynniki uczulające takie jak pyłki roślin czy kurz domowy. W miarę jak rozwija się układ odpornościowy dziecka, wiele reakcji o typie nietolerancji czy alergii pokarmowej łagodnieje, a do czasu, gdy dziecko stanie się osobą dorosłą całkowicie zanika. Alergia na orzechy ziemne jest jedną z najgroźniejszych i utrzymuje się całe życie.

Reakcja anafilaktyczna wymaga natychmiastowego leczenia. Polega na szybkim działaniu, jeśli to możliwe należy usunąć źródło alergenu. Na początku należy ocenić stan chorego pacjenta, czyli:

• drożność dróg oddechowych

• oddychanie i krążenie

W razie potrzeby należy zastosować intubację dotchawiczą oraz podjąć resuscytację. W przypadku ukąszenia owadów lub ukłucia, należy założyć opaskę uciskową powyżej miejsca ukłucia ukąszenia.

W leczeniu wstrząsu anafilaktycznego, w momencie pojawienia się objawów ze strony układu oddechowego lub spadku ciśnienia jest niezwłoczne podanie we wlewie dożylnym 0,5 miligrama adrenaliny i w razie potrzeby należy dawkę powtórzyć.

Leczenie i leki, które uchronią przed tym

Jako leki uzupełniające leczenia wstrząsu anafilaktycznego stosuje się:

• leki przeciwhistaminowe

• glikokortykosteroidy- podaje się w celu zmniejszenia ryzyka pojawienia się znów reakcji alergicznej

• W przypadku skurczu oskrzeli i problemów z oddychaniem stosuje się beta- mimetyki rozszerzające oskrzela.

Ponadto należy monitorować pacjenta przez 8 do 24 godzin po tym jak ustąpiły objawy wstrząsu anafilaktycznego. Należy pamiętać, że leki przeciwhistaminowe, wziewne, leki przeciw astmatyczne, sterydy dopiero działają po kilku godzinach od podania i nie są w stanie zatrzymać postępujących objawów reakcji anafilaktycznej i zastąpić podania adrenaliny.

Wstrząs anafilaktyczny – czynniki ryzyka

• poprzednia anafilaksja, jeśli już raz wystąpił wstrząs anafilaktyczny zwiększa to ryzyko pojawienia się kolejnego. Niestety kolejne reakcje mogą być zdecydowanie poważniejsze.

• alergia lub astma oskrzelowa- osoby, które cierpią na te choroby są bardziej narażeni na anafilaksję

• inne schorzenia- należą do nich choroby serca

Osoby uczulone u których w przeszłości występowały tego typu reakcje, powinny mieć zawsze gotową do użycia ampułkostrzykawkę zawierającą adrenalinę. W przypadku osób, u których reakcja pojawia się po raz pierwsze konieczne jest wezwanie pogotowia.